(khoahocdoisong.vn) – Là thế hệ đầu tiên nghiên cứu về công nghệ ADN ở Việt Nam, GS.TS Lê Đình Lương đã tự bỏ tiền túi để xây dựng một trung tâm ứng dụng công nghệ này. May mắn, trung tâm này đã đem đến cho ông nguồn thu nhập khá.
Cái duyên từ “rất ghét môn Sinh học”
GS.TS Lê Đình Lương cùng vợ là nhà khoa học Nguyễn Thị Nga hiện đang quản lý hoạt động của Trung tâm Phân tích ADN và công nghệ di truyền, trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA). GS.TS Lê Đình Lương từng là Chủ nhiệm Bộ môn Di truyền, rồi làm Viện trưởng Viện Công nghệ Sinh học và Vi sinh vật của Đại học Quốc gia Hà Nội. Kể về cơ duyên đến với lĩnh vực này, ông cho đó là may mắn của cá nhân mình.
“Sau khi tốt nghiệp trường phổ thông, tôi được may mắn lựa chọn đi học nước ngoài, ngành toán học, vì cả thời gian cấp III tôi làm trưởng bộ môn Toán. Sau khi học chuyên ngữ tiếng Nga một năm ở Gia Lâm, do thiếu người đi học sinh học, đột nhiên tôi “bị” chuyển sang học sinh học trước khi lên tàu đi nước ngoài, vì lý do: tôi có điểm tổng kết môn Sinh vật học cao, mặc dù lúc đó tôi rất không thích học môn này. Thế là sau đó vài tuần lễ, tôi thực sự bị choáng kéo dài, đêm nào tôi cũng trằn trọc, mỗi khi thức giấc tôi đều bâng khuâng không hiểu mình là ai và đang tồn tại trong thế giới nào?! Tất nhiên, một phần do tôi chưa đủ hiểu biết nói chung về các ngành học. Nhưng phần chính là do môn Sinh học lúc đó quá tẻ nhạt, nặng về học thuộc lòng, cái tôi rất không thích.
Sau này, khi học đại học hai năm đầu ở Liên Xô cũ, những lần phải học thuộc tên Latinh của từng cái lá, cành cây, hay phải học thuộc những cái lỗ xương mà mỗi sợi dây thần kinh phải chui qua là cơn choáng lại kéo đến làm khổ. Cũng may, chuyên ngành của tôi lại là Di truyền học, nhưng môn này phải đến năm thứ ba mới được học. Có một kỷ niệm khó quên là lần tôi vào thi môn Phân tích di truyền, sau khi tôi nhận được điểm ưu như các môn học khác, GS Fedorov, người phụ trách môn học, quay ra nói với các sinh viên có mặt: “Hắn sẽ trở thành giáo sư của Việt Nam”. Lúc đó, tôi nghĩ chắc ông chỉ động viên tôi, nhưng không ngờ, sau này điều ông nói đã trở thành sự thật!”, GS.TS Lê Đình Lương kể.
Về nước, GS.TS Lê Đình Lương công tác tại Trường Đại học Quốc gia Hà Nội. Ông nhiều năm phụ trách Phòng Thí nghiệm Di truyền phân tử của trường, Phó Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Tổng Thư ký Hội Di truyền học Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Di truyền học và ứng dụng. Ông đã từng là Chủ tịch Hội đồng Công nghệ sinh học thuộc chương trình nghiên cứu cơ bản, Ủy viên Ủy ban Đạo đức sinh học quốc tế của UNESCO, đại diện của Việt Nam tham gia soạn thảo trong 5 năm Nghị định thư Cartagena của Liên Hợp Quốc về quản lý sinh vật chuyển gene…
Trung tâm đầu tiên xét nghiệm ADN
Dù là cán bộ giảng dạy trình độ cao, GS.TS Lê Đình Lương cho biết, thu nhập của hai vợ chồng ông vẫn thấp, không đáp ứng được nhu cầu của cuộc sống gia đình. Đến tận thời điểm ông chuẩn bị nghỉ hưu, gia đình vẫn chưa có nhà riêng. Ông nhận thấy, chuyên môn phân tích ADN có thể ứng dụng vào nhiều lĩnh vực của đời sống. Nếu mình chỉ đem kiến thức nói ở các hội nghị hội thảo thì không có nhiều tác dụng. Chi bằng đưa nó vào thực tế thì ai cũng sẽ thấy. Nói là làm, năm 2005, trước khi nghỉ hưu 2 năm, ông cùng vợ là ThS Nguyễn Thị Nga thành lập Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền. Trung tâm trực thuộc VUSTA, hoạt động như một đơn vị khoa học chứ không phải doanh nghiệp.
“Thời điểm thành lập trung tâm, chúng tôi không có tiền, cũng chẳng có nhà đất để mà cầm cố. Chạy vạy vay mượn anh em bạn bè, người thân, dốc hết những đồng tích cóp cuối cùng trong túi… cũng được đâu khoảng 500 triệu đồng. Số tiền đó đủ để trung tâm hoạt động. Trong khoảng 2 năm đầu, tôi còn phải mượn tạm phòng thí nghiệm của Viện Công nghệ Sinh học và Vi sinh vật để thực hiện các xét nghiệm. Mãi sau này mới có tiền để đầu tư hệ thống xét nghiệm riêng. Đáng tự hào là đến giờ, tổng số tiền đầu tư cho trung tâm đã lên đến hàng triệu USD, tạo công ăn việc làm cho hơn chục nhân viên. Còn tôi, có tiền để mua nhà, mua xe, có tiền để sử dụng các dịch vụ khám chữa bệnh tốt nhất, không phải xin tiền con cái mà còn có tiền cho chúng nó”, GS.TS Lê Đình Lương chân tình chia sẻ.
Trang thiết bị của trung tâm khi ấy còn sơ sài, mới chỉ có chiếc máy khuếch đại ADN ông mua được ở Mátxcơva (Liên bang Nga). Dù vậy, đây là trung tâm đầu tiên của Việt Nam cung cấp dịch vụ xét nghiệm ADN. Thời điểm đó, dù có nhu cầu lớn song đa phần người dân chưa biết đến công nghệ cũng như dịch vụ này. GS.TS Lê Đình Lương đã đặt viên gạch đầu tiên cho chuyên ngành phân tích ADN trở thành dịch vụ ở Việt Nam. Cho đến giờ, toàn bộ hệ thống máy móc, công nghệ hiện đại, tiên tiến tương đương với trình độ thế giới.
 |
| GS.TS Lê Đình Lương Ảnh nhân vật cung cấp |
Trung tâm đi vào hoạt động, đồng nghĩa rất nhiều cảnh đời, cảnh người tìm đến để nhờ khoa học phân giải. GS.TS Lê Đình Lương kể, số những trường hợp đến trung tâm không thể nhớ hết. Một cụ ông sinh năm 1934 nhờ ADN mà không bị một cô gái bán hoa đổ bừa là cô có con với cụ để moi của. Có vị giám đốc sau khi cầm kết quả “không phải con mình” đã nhảy lên vui sướng. Hay như vụ em bé 13 tuổi ở một tỉnh miền núi bị xâm hại tình dục, có thai, ADN đã giúp tìm ra thủ phạm, tránh nỗi oan khiên cho ông bố dượng. Nhiều trường hợp, ánh sáng sự thật mà ADN rọi tới là ánh sáng công lý, mang lại hạnh phúc.
Mong sẽ đọc ADN để đoán hàng trăm bệnh chính xác
GS.TS Lê Đình Lương kể, sau khi ông thành lập trung tâm và “ăn nên làm ra”, nhiều người, trong đó có những người làm cùng đã đứng ra mở công ty riêng cung cấp dịch vụ phân tích ADN. Sau đó, nhận thấy nhu cầu xã hội ngày càng lớn, các công ty được thành lập ngày càng nhiều. Hoạt động theo mô hình công ty, các đơn vị này cũng cung cấp dịch vụ xét nghiệm ADN thế nhưng có nhiều điều bất cập. “Tôi cũng cung cấp dịch vụ, nên nói ra thì sẽ là không khách quan. Chỉ có một điều khác là một số nơi, họ cung cấp kết quả xét nghiệm ADN chiều theo ý của khách hàng. Còn chúng tôi thì không chiều được. Máy cho kết luận thế nào, chúng tôi cung cấp cho khách hàng như thế”, GS.TS Lê Đình Lương chia sẻ.
 |
| GS.TS Lê Đình Lương. |
Về hướng phát triển trong thời gian tới, GS.TS Lê Đình Lương cho biết ông sẽ tiếp tục nghiên cứu để ứng dụng công nghệ di truyền trong dược học và y tế. “Hiện nay, Di truyền học đã phát hiện khoảng 5.000 bệnh di truyền ở người. Trong đó thế giới đã có quy trình chẩn đoán khoảng 1.000 bệnh. Ở Việt Nam hiện mới chỉ nghiên cứu được vài chục bệnh qua xét nghiệm ADN, nhưng đó đều là những bệnh nguy hiểm. Qua phân tích ADN có thể biết một người có khả năng bị bệnh gì, từ đó có các phương pháp phòng ngừa và điều trị phù hợp. Ngay khi một đứa trẻ chào đời, đã có thể biết đứa trẻ đó có các xu hướng bệnh tật như thế nào. Ngoài ra, công nghệ ADN còn có thể ứng dụng trong nông nghiệp, thúc đẩy công nghệ cao…
 |
| GS.TS Lê Đình Lương và vợ, ThS Nguyễn Thị Nga, cùng sáng lập và điều hành Trung tâm Xét nghiệm ADN và phân tích di truyền. |
Về thế hệ kế cận để phát triển trung tâm, GS.TS Lê Đình Lương hy vọng một người con của mình sẽ kế nghiệp cha mẹ, tiếp tục phát triển trung tâm theo hướng nghiên cứu và ứng dụng, phục vụ đời sống. Điều đáng mừng theo GS.TS Lê Đình Lương là công nghệ gene ở Việt Nam so với thế giới khá tiệm cận, ít có khoảng cách. Nhờ đó mà cho đến nay, các điều kiện để nghiên cứu và ứng dụng đối với những nhà nghiên cứu trẻ là khá dễ dàng, tiềm năng ứng dụng rộng lớn.
GS.TS LÊ ĐÌNH LƯƠNG HIỆN LÀ PHÓ CHỦ TỊCH HỘI CÁC NGÀNH SINH HỌC VIỆT NAM, CHỦ TỊCH HỘI DI TRUYỀN HỌC VIỆT NAM, TỔNG BIÊN TẬP TẠP CHÍ “DI TRUYỀN HỌC VÀ ỨNG DỤNG”. ÔNG ĐÃ CÔNG BỐ 140 TÀI LIỆU KHOA HỌC BẰNG TIẾNG VIỆT, TIẾNG NGA VÀ TIẾNG ANH. TRONG ĐÓ 70 BÀI BÁO, 30 CUỐN SÁCH CHUYÊN NGÀNH, BÁO CÁO TẠI NHIỀU HỘI NGHỊ KHOA HỌC QUỐC TẾ.
TÔ HỘI
